Werkplaats

Op deze pagina vind je doorkijkjes naar de ontwikkeling van mijn nieuwe dichtbundel.

Wat gebeurt er allemaal in zo’n proces?
Ik hou een soort visueel dagboek bij.
Van boven naar beneden ga je terug in de geschiedenis. Wil je dus bij de oorsprong beginnen, start dan onderaan de pagina.

De pagina is ingedeeld in hoofdstukjes. Zoals de aanleiding en de start, het uitbouwen en nieuwe inspiratie, de ordening en verdieping, het afwerken en insturen.

Zolang het proces loopt, vul ik het aan met nieuwe gebeurtenissen.

Hoewel ik hier en daar wel eens een zin laat zien en de werktitel langs laat komen, is het niet de bedoeling om op deze pagina diep in te gaan op de inhoud en tekst van de gedichten. Als in 2026 de dichtbundel uitkomt, kan iedereen het voor zichzelf lezen.

Op weg naar een bundel

Een van de mensen die ik soms
gedichten uit de nieuwe bundel
laat meelezen, is mijn
oudste broer Jan. Hij is een
fervent lezer van allerlei
literatuur en geeft me heel
mooi verwoorde feedback.
Ik app hem de gedichten en
hij appt zijn reactie terug.
In deze afbeelding een van zijn
reacties, op het gedicht
Schijnwereld.
Een van de laatste stappen in het manuscript
is het redigeren van de leestekens en hoofdletters.
Het is een uitdaging om elk
gedicht het eigen karakter te laten
behouden en tegelijk over de hele
bundel samenhang en eenheid aan te brengen.
Elk leesteken heeft een effect,
daar kun je niet zomaar overheen stappen.
Dit is best taai, maar na heel wat gepuzzel
zit ik nu op een goed spoor.
Nog even flink werken aan het manuscript
en dan gaat het weer naar de uitgever!
13 december 2025
Het is zover dat enkele mensen
al wat gedichten lezen. Zo vroeg ik emeritus hoogleraar esthetica aan de VU, Prof. Dr. Wessel Stoker, om naar
verschillende gedichten te kijken.
Zijn reactie was heel mooi.
Blij met zo’n opsteker.
Omdat ik ook kunstenaar ben,
wordt 1 van mijn kunstwerken
het beeld voor de cover.
De vormgeefster gaat het opmaken
in de stijl van de poëzieserie
van de uitgever.
Ik stuurde 3 voorstellen naar de uitgever,
die een duidelijke voorkeur had:
we hebben het beeld gekozen!
22 november 2025
Het manuscript doornemen met de uitgever.
Zij kijkt weer anders dan de redacteur.
De bundel wordt verder opgetild
en ik ga weer aan de slag
om de aanwijzingen te verwerken,
voor zover ik ze overneem,
of op mijn manier vertaal.
We hebben ook de titel vastgesteld,
weer een mijlpaal!
24 november 2025

Na verzending eerste concept manuscript naar de uitgever

Nu de bundel vergevorderd is, kijk ik al wat
vooruit. Zo was er een overleg met de bibliotheek
in Huizen over een mogelijke boekpresentatie
in juni 2026. Er is een optie op mijn droomdatum en er zijn dingen in de organisatie doorgesproken. We hebben nog niks definitief vastgelegd, omdat we nog middenin het proces zitten en er nog overleg komt met de uitgever.
Maar het is goed om op tijd eea te verkennen,
zodat je niet misgrijpt als het echt zover is.
Het is puzzelen op het verwerken van de aanwijzingen van de redacteur. Bij 1 gedicht raak ik in gewetensnood. Het is een wat stout gedicht over schilderen, waar ik positief jurycommentaar op kreeg van de grote Gedichtenwedstrijd van Prijs de Poëzie. Ze wilden alleen de 2 laatste regels weg. Maar daarin verzacht ik juist het stoute. Toch weggehaald. Nu kon de redacteur met het stukje evengoed nog niet goed uit de voeten.
Wat te doen?
Aan mijn idee vasthouden? Ik wil zelf ook wel een beetje om. Het lijkt te lukken,
ik vond een mooi woord.
Heen en weer mailen met de redacteur
over het manuscript, steeds een stapje verder.
Een waardevol proces, we zijn er bijna, concept 3 is klaar en naar de uitgever gestuurd.
5 november 2025
Terwijl ik wacht op de feedback van de
redacteur, staat mijn hoofd niet stil.
Kleine fouten komen bovendrijven,
overbodige woorden, vaagheden etc.
En ook een nieuw gedicht ontstaat,
geïnspireerd door het Triadisch Ballet
van Oskar Schlemmer, jaren 30.
Misschien een goed alternatief
voor een gedicht in het manuscript
dat ik wat minder vind. Of niet.
Gedachten gaan door…
Bespreking met de redacteur van de uitgever.
We gaan alle gedichten langs en kijken
naar taalkundige kanten e.d.
Alfred Valstar geeft regelmatig aan
een gedicht mooi te vinden. Ik hoor mijn
gedichten voor het eerst door iemand anders
voordragen en tot leven komen,
een gave ervaring.
Het concept blijft overeind.
16 oktober 2025
Nu in de fase waarin ik de aantekeningen in het
manuscript verwerk, die ik maakte
n.a.v. de opmerkingen van de redacteur.
Ik gaf in rood aan waar ik naar kijk.
Zoals een taalfout verbeteren,
naar een alternatief woord kijken
en leestekens uitwerken.
Tijd voor reflectie.
Mijn vriend nam het boek De Halfvolwassene
van Dostojevski mee. De eerste bladzijde
leidde al meteen tot een reflectie op mijn
aankomende bundel. Hij schrijft niemand te willen
lastigvallen met schrijfsels over zichzelf,
geen ontlokken van geprezen worden,
of mooi-schrijverij etc.
Mijn bundel is voor een groot deel
autobiografisch, maak ik me
hier aan schuldig?
Een van de gedichten uit het manuscript zond ik in
voor de Rob de Vos wedstrijd van
Meander Magazine,
een online, literair poezie magazine.
Het gedicht is autobiografisch,
met wat dichterlijke vrijheden
20 september 2025
Twee van de gedichten uit het manuscript
zond ik in voor de poëziewedstrijd van
de Stad Oostende, een grote en bekende
wedstrijd onder dichters

Redigeren, bijschaven, balans, verdieping inspiratie, afwerking

Puzzelen op de ordening van deel 2 in de bundel.
Hoe het was werkte het niet goed
voor mij. Nu probeerde ik het met
losse papiertjes en dat leverde meteen al
een hele frisse kijk op de volgorde op.
Vervolgens puzzelde ik digitaal verder,
las de gedichten in de nieuwe volgorde
hardop voor en verfijnde daarop
de indeling tot het goed voelde.
En dan ligt er na 9 maanden schrijven
een manuscript. 44 gedichten bij de werktitel
“Intact”. Na vele malen redigeren,
verwijderen, nieuwe gedichten schrijven,
herschikken, zoeken naar dat ene woord,
nadenken over leestekens en hoofdletters,
een goede indeling, lay-out etc.
10 september 2025
Een bijzonder moment:
met een diepe zucht heb ik eindelijk
het manuscript verzonden naar
mijn uitgever en de redacteur poëzie.
Over een paar weken een reactie.
Vreemd gevoel om het voor nu even
te moeten loslaten.
11 september 2025
Zou er toch nog een gedicht bij komen?
De kunst van Giacometti,
in zijn kleine museum in Parijs,
inspireerde tot poëtische gedachten.
Het laatste gedicht krijgt ook vorm,
inderdaad geïnspireerd op de beelden
van Giacometti.
3 september 2025
Leren van de groten.
Tijdens het schrijven aan de bundel
heb ik veel poëzie gelezen. Zowel historische
als hedendaagse. Zo lag er op een
gegeven moment een bundel van Rilke
op mijn nachtkastje, geleend van mijn vriend. Als je zulke grote
dichters leest, legt dat meteen de eigen
gelaagdheid in je poëzie bloot en ook de taalvaardigheid. Hoe zich dat tot elkaar verhoudt. Ik kan nog steeds dieper graven.
Het leek er even op dat dit het moment was
dat het manuscript klaar was.
Maar na weer poëzie te hebben gelezen,
besloot ik dat verschillende gedichten
toch nog wat nodig hadden. “Vage” woorden,
zoals “zijn”, “nieuw” en “een”,
kregen een meer betekenisvol woord.
Nog even doorwerken…
19 augustus 2025
Mijn vriend leest in dit laatste stadium
van het eerste concept manuscript ook mee
en gaf heel mooi commentaar.
Zowel opbouwend als kritisch,
met concrete zinnen en woorden.
Op de afbeelding zijn zijn aantekeningen
met opzet vaag gemaakt
Op weg naar Parijs,
dat is 3 uur waarin je best
even wat woorden kunt
wikken en wegen
Een pittige fase: de gedichten redigeren,
schrappen, schaven,
schrijven op de vierkante millimeter.
Alles moet gaan kloppen.
De ene keer is er suddertijd nodig,
de andere keer is het stap voor stap
bouwen, omkeren, weghalen,
of is er ineens die vondst waar ik
al lang naar uitkeek.
Begin augustus 2025
Met een woonmagazine en een dichtbundel
cappuccino drinken bij de snackbar om de hoek.
Een dag waarop er weinig energie is.
De bundel is van Rutger Kopland,
hij inspireert onbewust.
Als er hier toch nog een nieuw gedicht
ontstaat, vraag ik me af wat zijn invloed is.
Misschien meer anekdotisch.
Ik noteer de invallen op mijn telefoon.
In deze fase veranderen sommige gedichten
nog flink. Ook deze draag ik via de chat voor
aan mijn vriend. En toen was daar de dag
dat alle gedichten zijn geschreven,
ook de nieuwe, om andere te vervangen.
De ordening is nu ook klaar.
Nog 9 gedichten redigeren…

Ordening, uitwerking, overleg, nieuwe inspiratie

Op vakantie, na het schilderen van de
natuurlijke omgeving, en met een drankje,
even focussen op dat ene woord
dat uiteindelijk komt (of misschien toch niet).
Laptop op schoot, manuscript
in aanbouw open. Als een laatste verftoets
de puzzel kloppend maken
van weer een gedicht!
Half juli 2025
Mooi moment:
het laatste gedicht is geschreven.
Dwz, de laatste in de basisopzet
en de eerste ordening.
Nu kan ik zien of alles in balans is,
of dat er toch nog nieuwe gedichten
bij moeten om andere gedichten te vervangen.
Ook worden alle gedichten nog verder
geredigeerd. Het beeld in de afbeelding
is een van de ideeën voor een artwork
voor de cover. 22 juli 2025
Na de eerste basisopzet worden er gedichten verwijderd en ontstaat er ruimte voor nieuwe gedichten. Zo is er inspiratie door dit beeld van 3 dode naaldbomen, waar ik in Ermelo tekeningen bij maakte. In het gedicht wordt het als metafoor gebruikt.
Links zit een oudere man een broodje te eten,
een personage in een van de gedichten.
Locatie is de snackbar om de hoek,
die ik al vaker op deze pagina noemde.
Op mijn beeldscherm het gedicht in wording
waar de man in voorkomt
Voorzichtig aan de bundel werken in de trein,
hier en daar een woord vervangen,
peinzen over de indeling.
5 minuten voor Den Haag stoppen.
Deel 1 is klaar (van 3 hoofdstukken)
Mijn vriend Stephan leest het deel
en geeft feedback. Dat is vooral positief
(autonome gedichten over
een persoonlijk thema)
en geeft me terug nog meer naar de
punten en komma’s etc te kijken
Begin juli 2025
Hier ben ik aan het schrijven aan een van de gedichten.
In de snackbar bij mij om de hoek.
Altijd cappuccino en vaak een broodje ei.
Het is een plek waar mijn hoofd tot rust
komt en er ruimte ontstaat voor overzichtelijke
activiteiten achter mijn laptop.
Zoals aan mijn gedichten
voor de bundel werken. Juni 2025
Een kort gedicht is geïnspireerd op
deze foto van Alfred Valstar. Hij postte
hem op Instagram en ik reageerde
spontaan. Ik reageer vaker met
een klein gedicht op zijn foto’s.,
maar deze vond ik ook mooi passen
in de bundel.
In een ontmoeting met een oud collega
op de reüni van mijn vroegere werk
als docent muziek, kwam een thema
naar boven, dat precies de ontbrekende
schakel was voor een gedicht in het 1e deel
van de nieuwe bundel.
Op deze foto de trap naar de lerarenkamer,
waar ik duizenden voetstappen heb liggen.
Ik was er 9 jaar niet geweest en het was
waarschijnlijk de laatste keer.
Verjaardagscadeau’s:
Poëzie van Anna Enquist en Huub Oosterhuis.
In deze fase van opbouw ben ik uitgekomen
op een driedeling van de bundel en dat is
toevallig ook het geval bij de bundel van Anna.
Door haar vrijheid in de structuur,
voel ik me aangemoedigd ook in vrijheid
het concept te volgen dat zich bij mij voordoet.
Ik heb niet de neiging hun schrijfstijl
te volgen, maar zie wel hoe mijn stijl
zich tot die van hen verhoudt.
Dat vind ik boeiend en bemoedigend.
Eerste (video)overleg met de uitgever.
Allerlei zaken in de organisatie
werden besproken. Nu de bundel
vordert, worden die relevant.
Fiet gaf me ook tips en er werd zelfs
al vooruitgekeken naar een
boekpresentatie in 2026.
10 juni 2025
Hervinden is een thema in de gedichten.
Een van de gedichten inspireerde me
tot dit beeld. Het gedicht is autobiografisch

Na 40 gedichten voor het eerst
de subthema’s in kaart brengen.
Voor meer keuzemogelijkheden
in kwaliteit, komen er nog
gedichten bij – eind mei 2025
Mensen in mijn kern en
mensen in mijn periferie
of beide – hoe zij mij laten kijken

Elke keer als ik aan een nieuwe fase
van het schrijven begin, maak ik een
nieuw deelmanuscript, met gedichten
die in die fase ontstaan. Ik maak
daar dan ook meteen een cover bij,
om mogelijkheden te proeven
en het concept meer kader te geven.
Waarschijnlijk komt er inderdaad
een eigen kunstwerk op de cover,
opgemaakt volgens de serie
dichtbundels die Anderszins ontwikkelt

Uitbouwen, conceptontwikkeling, inspiratie

Soms aan de dichtbundel werken bij de snackbar om de hoek, met steevast twee cappuccino en soms een broodje ei
Hoe verder in het proces,
hoe concreter het wordt,
zelfs al spelen met ideeën voor de cover.
Die wordt uiteindelijk
samen met de uitgever en de vormgever
bepaald. Maar spelen mag
Visualiseren van nieuwe ruimte,
nieuwe identiteit. Vertaald in een gedicht,
hier het eerste couplet in de eerste versie
Hoe een artikel over Virginia Woolf,
over hoe ze schrijft over chronisch ziek zijn,
inspireerde tot een gedicht
Ideeën komen, in woorden, gedachten, ervaringen. Ze krijgen zinnen, verzen, titels. Ze worden verworpen, veranderd of toegejuicht.

Het beeld laat een nieuw gedicht zien,
maar morgen kan het weer anders zijn.
Zo gaat dat bij het ontwikkelen van de dichtbundel.
Tot het af is.
Een van de gedichten is geïnspireerd op de gesprekken die ik regelmatig heb met de Ethiopische Kaisa (niet haar echte naam). Voor ons beide zijn de ontmoetingen kostbaar
Het biermerk Paix Dieu inspireerde tot een
persoonlijk gedicht met religieuze inhoud.
Een digitaal bewerkte foto van een expositie met mijn kunst, inspireerde me tot een beeld voor een fragment van de eerste versie van een van de nieuwe gedichten
Als ik een nieuw gedicht heb geschreven, draag ik het vaak voor aan mijn vriend, via de videochat van Instagram
De map voor het project vult zich met allerlei bestanden en documenten. Zoals een pagina met ideeën, een pagina met reserveteksten die nog geen plek hebben of zijn veranderd, foto’s van achtergrondgebeurtenissen, commentaar van de uitgever etc. Dit is a.h.w. de werkplaats van het project
Ook een deurmat kan inspireren tot een gedicht, zeker als het om het huis van een kunstenaar gaat
Dit talud is een inspiratiebron voor een gedicht
Schrijven aan de dichtbundel, betekent ook de ontwikkeling van het concept. Ik werk vanuit een werktitel en aansluitende thematiek. In deze fase schrijf ik vooral intuïtief en denk ik
nog niet aan ordening en balans.

Op de foto maakt Paul, de snackbareigenaar, een cappuccino voor me klaar, terwijl ik nadenk over het concept
Na de fase verkenning, ben ik begin maart 2025 in de fase “uitbouwen” terechtgekomen. De contouren voor het concept vormen zich, er is een werktitel en nieuwe gedichten worden geschreven. Er is nog veel tijd en werk nodig om verder te groeien en vrucht te dragen.
Dit zijn twee inspiratiebronnen van een gedicht dat ik schreef. We hadden een gesprek en dat leidde tot een gedicht. Ik droeg de eerste versie van het gedicht voor aan deze vrienden, in de snackbar die al eerder werd genoemd op deze pagina

Aanleiding, conceptidee, start, verzamelen

Op uitnodiging van mijn uitgever ging ik aan de slag met het verzamelen van gedichten uit mijn archief en het schrijven van nieuwe gedichten.
Ik schreef een nieuw gedicht voor de maandelijkse nieuwsbrief van mijn uitgever: Gedicht op 1. Ik schreef het bij een nieuw kunstwerk uit een project waar ik aan werk, maar het gedicht kan ook op zichzelf staan. Dit gedicht was de aanleiding voor de uitgever om mij uit te nodigen een dichtbundel te maken. Nu zonder kunstwerken.
Januari 2025
Na een eerste fase van schrijven en verzamelen, stuurde ik een concept met verschillende gedichten op naar de uitgever. De reactie was heel positief. Heel vaag in de afbeelding de mail van de uitgever, die er voor zorgde dat we het project verder oppakten en ik door kon gaan met schrijven